Konrad Jarodzki

RYSUNEK – Znak uniwersalny

Rysunek stoi u podstaw sztuki. Obok takich zjawisk prymarnych człowieka, jak mowa i taniec, rysunek stanowi elementarny środek porozumienia i ekspresji. Początki życia w sferze samoświadomości i refleksji zrodziły sposób myślenia linearnego. Myślenie kreską jest spontanicznym przekazem wynikającym z gestu ręki, gestu magicznego. Kreską człowiek poznawał, nazywał, przyswajał i zaklinał rzeczy. Linie pojawiały się na czerepach dzbanów, ścianach jaskiń i ciałach ludzkich.

Z nich zbudowano pierwociny alfabetów. One stały się, przez powtarzalność, najprostszym sposobem liczenia. Linia jest wstępem do myślenia abstrakcyjnego. Jej użycie, często intuicyjne i spontaniczne w zaraniu wieków, stało się dźwignią sztuki i nauki. Rysunek jest nieodłącznym elementem twórczości plastycznej. Jego charakter zmienia się, w zależności od potrzeby i indywidualności artysty.

Można rozróżnić:

rysunek jako studium i analiza natury,
rysunek jako zapis informacja,
rysunek jako środek do opracowania koncepcji, projektu czy scenariusza dzieła plastycznego,
rysunek jako symbol, alfabet, skrót myślowy, komiks, znak,
rysunek jako pełna samoistna wypowiedź artystyczna.

Elementem charakterystycznym łączącym wszystkie rodzaje rysunku jest kreska, linia wynikająca z ruchu ręki. W tym sensie rysunek jest zapisem ruchu i stanowi swego rodzaju podpis człowieka. Identyfikuje go, obnaża i informuje o jego cechach indywidualnych, zdolności widzenia, postrzegania, a nade wszystko przeżywania, koncentracji i napięcia. Można porównać kreski rysunku do sejsmografu impulsów i tętna lub elektrokardiogramu serca. Rysunek mówi tyleż o obiekcie rysowanym, co o samym artyście, jest jego psychografem. Przez natychmiastowe nieomal przenoszenie idei, pracą narzędzia, na płaszczyznę, ujawnia się każdy moment wahania, słabości lub siły, zwątpienia lub zdecydowania.

Ubóstwo środków, jakie charakteryzuje rysunek w porównaniu do innych dyscyplin, jak malarstwo i rzeźba, wymaga dokonywania wyboru, syntetyzowania i niemówienia o wszystkim. Wymaga intuicyjnego i intelektualnego wyboru elementów istotnych i pomijania zbędnych. Inteligencja i mądrość czy gadatliwość i głupota są natychmiast rozpoznawalne w rysunku. Rysunek jako najbardziej prywatna wypowiedź, podobnie jak pamiętniki pisarza, wymaga szczerości i jednocześnie wyczucia granicy zwierzenia. Każda następna i zbędna kreska jest już zgubna i szkodzi dziełu. Obowiązuje zasada: minimum środków przy maksimum wyrazu.

Powyższe uwagi dotyczą każdego rysunku. W poszczególnych rodzajach rysunku stają się istotniejsze niektóre cechy.

I tak:

przy studium natury – precyzja i sumienność obserwacji,
przy gromadzeniu informacji – rzetelność, prawdomówność i treściwość,
przy opracowaniu koncepcji – szybkość obrazowania każdej przelotnej myśli. Sprzężenie zwrotne polegające na rysowaniu myśli przy jednoczesnym myśleniu na podstawie zapisu rysunkowego,
przy kreowaniu znaku – dyscyplina i logika oraz zmysł myślenia skrótowego. Metaforyczność i obiektywizacja idei,
przy wypowiedzi artystycznej – odwaga obnażania własnej osobowości, zawierzenie intuicji. Dążenie do syntezy i siły wyrazu.

Odrzucanie służebnej roli rysunku na rzecz pełnej, bezinteresownej wypowiedzi.

Rysunek sam w sobie jest zabiegiem abstrakcyjnym. Operuje się w nim linią, która jako pojęcie geometryczne nie istnieje w rzeczywistości. Istnieją tylko zaledwie pozory tej jednowymiarowej wartości. Nawet w skrajnie realistycznym rysunku zachodzi podwójna transpozycja rzeczywistości. Zamiana przestrzeni na płaszczyznę oraz zamiana bezliniowej natury świata na kreskę.

Skomplikowana struktura rysunku nie zawęża jednak jego zastosowania i przydatności, lecz przeciwnie, w sposób paradoksalny, przez wszystkie czasy czyni go żywym.

Nie ogranicza rysunku forma. Istnieje pod postacią nieudolnych i nonszalanckich gryzmołów oraz krańcowo doskonałych i precyzyjnych struktur. W sztuce chodzi przede wszystkim o stawianie problemów i pytań. Medium zwane rysunkiem nadaje się najlepiej do tego rodzaju dywagacji. Łączy w sobie alfabetyczną zdolność wyrażania treści z bogactwem możliwości wizualnego pojmowania i przeżywania świata.

ŹRÓDŁO:

Tekst pierwotnie opublikowany w: Konrad Jarodzki, Przestrzeń jako tworzywo. Rysunek, materiały dydaktyczne, nr 1, ASP Wrocław, 1999.